Jak pracować w szkole i domu z dzieckiem z zespołem FAS

Jak pracować w szkole i domu z dzieckiem z zespołem FAS

Nie ma jednej recepty, postępowania z dziećmi z FAS, którą można zastosować i mieć gwarancję, że odniesiemy sukces.
Istnieją jednak skuteczne sposoby postępowania wypracowane przez rodziców i opiekunów dzieci z FASD. Jedną z najczęściej wymienianych jest metoda „Ośmiu Kroków” autorstwa D.Evensen i J. Lutke.

  1. Konkret – polecenia formułowane krótkimi zdaniami, jasno zawierające opis poleceń i spodziewanego wyniku
  2. Stałość – stałość oczekiwań, planu dnia, słownictwa. Nie zaskakujemy nowymi pomysłami, rosnącymi wymaganiami, używajmy tych samych zwrotów i poleceń.
  3. Powtarzanie – codzienne powtarzanie instrukcji np. „Wstań już.” Dzieci z FAS charakteryzują się tzw. krótką pamięcią, zapominają o rzeczach, które chcą zapamiętać, jak również o informacjach, które zostały wyuczone i nie były używane przez jakiś czas.
  4. Rutyna – ukoronowanie poprzednich zasad, wypracowanie i kontynuowanie codziennych rutyn dotyczących posiłku, nauki, obowiązków, planu dnia itp.
  5. Prostota – jasność przekazu, jest to podstawa efektywnego nauczania.
  6. Szczegółowość – dokładne opisywanie co ma być zrobione, krok po kroku.
  7. Zasady – zasady są spoiwem, które sprawia, że świat wokół dziecka zaczyna mieć sens, ma swoje określone ramy. Dziecko z FAS osiąga sukcesy wtedy, gdy świat wokół niego jest uporządkowany i stały.
  8. Nadzór – z powodu trudności w rozwoju poznawczym, dzieci z FAS zachowują się naiwnie w codziennych sytuacjach. Aby móc rozwinąć nawyki właściwego zachowania, wymagają nieustannego nadzoru, jak dzieci młodsze.
    Rodzic może ułatwić życie dziecku z FAS, sobie i całej rodzinie oraz uczynić je radośniejszym, dzięki zastosowaniu takich rad:
    • Bądź wyrozumiały – zastanów się, jaka jest przyczyna określonego zachowania i nie zakładaj z góry, że dziecko jest nieposłuszne, niewychowane, czy złośliwe w określonej sytuacji – „Bo mówię jedno, a dziecko robi co innego”. Dziecko zna zasady, obowiązujące reguły (nawet często wymaga, by inni ich przestrzegali), ale samo nie potrafi ich zastosować w życiu.
    • Pogódź się z niepełnosprawnością dziecka – żeby faktycznie wspierać dziecko, trzeba najpierw uznać, że FAS powoduje niepełnosprawność dziecka, a dopiero potem, uwzględniając tę niepełnosprawność dostosować nasze oczekiwania i wymagania względem dziecka.
    • Pomyśl, jakie potrzeby zaspokaja dziecko przez swoje zachowania – huśtanie się na krześle, może np. być wynikiem potrzeby dostymulowania układu przedsionkowego w mózgu.
    • Przestań gderać i zrzędzić – dziecko z FAS ma trudności z utrzymaniem higieny, zachowaniem wokół siebie porządku, pamięcią. Zamiast marudzić i narzekać „Znowu się pobrudziłeś” powiedz „Ubierz czystą bluzkę. Zamiast ”Wciąż robisz bałagan na biurku.” powiedz „Schowaj książki do plecaka.” „Jak zwykle zapomniałeś.” – wyraź zrozumienie: „No tak. Trudno pamiętać o tylu rzeczach.”
    • Zamień komunikat negatywny na komunikat pozytywny – na co dzień jest tak dużo sytuacji, w których dziecko z FAS zachowuje się niewłaściwie, że rodzic/nauczyciel wciąż zwraca dziecku uwagę. Dziecko często nie wie, że robi coś źle i nie wie, co i jak ma zrobić właściwie. Nasz komunikat ma dziecko pokierować, wskazać co ma robić. Zamiast mówić „Nie rób tak. Nie krzycz. Nie skacz.” – powiedz „Zrób to tak… Mów ciszej. Teraz usiądź obok mnie.”
    • Nie pytaj „Dlaczego to zrobiłeś? Dlaczego tak się zachowałeś?” – dziecko z FAS ma problemy z myśleniem przyczynowo – skutkowym, często nie wie, dlaczego coś zrobiło, nie potrafi tego wytłumaczyć. Poza tym często reaguje impulsywnie – najpierw działa, potem myśli. Zamiast pytać „dlaczego?” – trzeba skupić się na nauczeniu dziecka, jak powinno zachować się właściwie; co ma zrobić, żeby dana sytuacja więcej się nie powtórzyła.
    • Traktuj dziecko jako młodsze, niż jest w rzeczywistości – w wielu sferach dziecko z FAS funkcjonuje poniżej swojego wieku metrykalnego: jest mniej sprawne ruchowo, może być niezdarne, nie radzi sobie z samoobsługą, jest nie dość sprawne manualnie, jego rozwój poznawczy, społeczny i emocjonalny może być opóźniony (często reaguje nieadekwatnie do wieku i sytuacji). Ma niską odporność na frustrację, reaguje gwałtownie, agresywnie.
    • Dostosuj wymagania wobec dziecka do jego możliwości, a nie jego wieku metrykalnego – chodzi o dostosowanie wymagań przez rodziców, ale też dostosowanie wymagań edukacyjnych. Jeżeli dziecko ma w opinii z Poradni FAS czy w orzeczeniu Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej pewne zalecenia dla nauczyciela, to powinny być one stosowane. Przecież nie są dane bez powodu.
    • Pracuj z dzieckiem tak, by osiągało sukcesy – motywuj do wysiłku, a nie zniechęcaj ciągłymi porażkami np. stawiając przed dzieckiem zadanie zbyt trudne, z którym sobie nie poradzi lub myśli, że sobie nie poradzi. Dziecko przeżywa tak wiele porażek, że bardzo łatwo się poddaje i nie podejmuje działania.
    • Pomóż dziecku uspokoić się – większość dzieci z FAS nie ma mechanizmu uspokajania. Jeżeli dziecko źle się zachowuje, to powiedzenie mu „Uspokój się” nic nie da, bo ono tego nie potrafi. Nie wie jak to zrobić, dlatego to dorosły musi uspokoić dziecko. W sytuacji jednego nauczyciela w klasie, trzeba wypracować system komunikacji z pedagogiem, który może na kilka minut wyprowadzić dziecko z klasy i pomóc mu obniżyć napięcie, niepokój, dyskomfort.
    • Zwróć uwagę na dietę dziecka – dieta może mieć decydujący wpływ na zachowanie dziecka, szczególnie dziecka z FAS, które może mieć niedojrzały układ pokarmowy, upośledzone wchłanianie. Zdarza się, że mleko lub cukier wywołują nadpobudliwość i niepokój dziecka.
    Wspieranie dziecka z FAS w szkole
    • Ograniczenie nadmiernej stymulacji – ściany klasy lub sąsiadujące z biurkiem w pokoju dziecka, powinny być w większości puste, a demonstracja pomocy powinna odbywać się na bieżąco; należy usunąć głośno tykający zegar, warto zadbać o podklejenie nóg krzeseł np. filcem, utrzymywać w klasie dyscyplinę, która zapewni ciszę; w domu ściszyć radio w drugim pokoju i nie prowadzić głośnych rozmów; dzieci z problemem koncentracji uwagi lepiej nie sadzać przy oknie, ani w ostatnim rzędzie, bo wtedy działa na nie więcej bodźców wzrokowych – więcej widzą, więcej ich rozprasza;
    • Systematyczne przerwy śródlekcyjne – nie tylko w nauczaniu początkowym, jednak dostosowane do wieku, pozwolą na szybkie rozładowanie ewentualnych napięć i pozwolą poruszać się tym, którzy są nadpobudliwi, pomogą skupić uwagę na temacie lekcji. Takie same przerwy w nauce należy stosować w domu. Dziecko prze stymulowane, zmęczone nadmiarem bodźców może: zacząć żle się zachowywać, lub wyłączyć swoją uwagę ( jakby było nieobecne myślami) – w ten sposób ratuje się przed całkowitym wyczerpaniem.
    • Konsekwentny dorosły – konsekwencja, to nie tylko dyscyplina dla dziecka, ale i dla dorosłego – skoro nauczyciel zadał pracę domową, powinien ją sprawdzić, jeśli zrobił sprawdzian, jak najszybciej musi oddać go uczniom; gdy powiedział, że porozmawia z mamą, to rzeczywiście spotyka się z nią na rozmowę;
    • Jasne, zwięzłe i proste polecenia – zbyt duża ilość informacji powoduje, że dzieci wyłączają się, bo nie nadążają z ich przyswojeniem, przetworzeniem i zapamiętaniem. Dobrze jest podzielić dziecku polecenia na fragmenty, np. w zadaniach z treścią czy w czynnościach, które ma wykonać dziecko. Bywa, że dziecko czyta całą treść zadania i nie potrafi wyłowić z niej poszczególnych informacji. W rezultacie nie wie, jak rozwiązać zadanie. Słucha naszego polecenia, ale nie wykonuje go w całości, bo było zbyt złożone. Robi to, co usłyszało na początku, w środku lub na końcu zdania.
    • Powtarzalność bodźca – im częściej pomożemy dziecku np. w podziale zadania na etapy, tym szybciej może stać się to nawykiem;
    • Mów powoli, żeby dać czas na zastanowienie się – gdy zadajesz pytanie, nie zasypuj dziecka kolejnymi pytaniami. Czasem dziecko potrzebuje ciszy i za chwilę, powtarza pytanie na głos.
    • Polecenia, zadania dawaj pojedynczo – rodzice mają czasem skłonność do „wyrzucania” z siebie wielu poleceń na raz. Nim dziecko wykona jedną czynność, wskazujemy na drugą i trzecią. Dziecko przerywa pierwszą czynność, przechodzi do kolejnej i nie kończy poprzedniej.
    • Sprawdź, czy dziecko rozumie, co do niego mówisz, o co pytasz – ale nie na zasadzie pytania „Zrozumiałeś ?”. Potrzebne są pytania pomocnicze, bo często dzieci z FAS odpowiadają, że rozumieją, mimo, że nie rozumieją.
    • Używaj tych samych wyrażeń do przypominania dziecku o obowiązujących regułach – powtarzalność pomaga dziecku zapamiętać zasady.
    • Unikaj słów o podwójnym znaczeniu, przenośni, metafor, ironii – dziecko może nie zrozumieć naszych intencji lub źle zrozumieć sens wypowiedzi, bo odbiera ją zbyt dosłownie.
    • Zachęcaj dziecko, by podczas słuchania, patrzyło w jedno miejsce – to pomaga się skupić na słuchaniu.
    • Zapisz polecenie, pracę domową na tablicy (w tym numer zadania i stronę) – dziecko może kilkakrotnie zerknąć, aż znajdzie, przepisze, zaznaczy.
    • Sprawdź zeszyt ucznia, czy wszystko jest zapisane!
    • Pozwól dziecku w czasie wypowiedzi lub czytania na „manipulowanie” ręką – długopis lub inny przedmiot pomaga skoncentrować się i myśleć.
    • Matematyka z użyciem konkretów – dzieci z FAS mają szczególne trudności z matematyką i myśleniem abstrakcyjnym, dlatego potrzebują do nauki pomocy dydaktycznych np. tradycyjne patyczki, figury geometryczne;
    • Warto wykorzystywać wszystko, co porządkuje dziecku świat – segregatory, teczki, różnokolorowe zeszyty do różnych przedmiotów, plany lekcji w różnych miejscach (z zaznaczonymi numerami sal);
    • Stosuj „przypominajki” – hasła typu: „Za trzy dni sprawdzian”, „Za dwa dni sprawdzian”, ”Jutro sprawdzian”.
    • Korzystaj z gier i zabaw edukacyjnych – gry planszowe, memory, edukacyjne gry komputerowe pomagają ćwiczyć pamięć, koncentrację, logiczne myślenie, zwiększają zasób słów, uczą radzenia sobie z emocjami.
    • Przygotuj „zestaw awaryjny” – bardzo często dzieci z FAS zapominają zabrać do szkoły lub gubią różne przedmioty. Warto przygotować dziecku drugi długopis, ołówek, gumkę, czy zapasowy zeszyt. W domu dobrze mieć dla dziecka kilka czapek na daną porę roku, kilka par rękawic. Jednocześnie prosić dziecko i przypominać, żeby poszukało rzeczy, które się „zapodziały”.
    • Sprawdzaj nabytą przez dziecko wiedzę jak najszybciej – istnieje problem z pamięcią u dzieci z FAS, zwłaszcza krótkotrwałą (muszą kilkakrotnie uczyć się tych samych wiadomości; często następnego dnia nie pamiętają niczego z tego, czego uczyły się poprzedniego; mają trudności z zapamiętaniem daty urodzenia lub miejsca zamieszkania).
    • Nie upieraj się przy formie sprawdzania wiadomości – jeśli dziecko odczuwa lęk przed odpowiedziami ustnymi, niech napisze kolejną pracę lub porozmawiaj z nim na konsultacji;
    • Stosuj zeszyt korespondencji szkoła – dom – należy jednak pamiętać, by wpisywać nie tylko uwagi czy informacje, ale i pochwały. Ważne jest też podpisywanie otrzymanych informacji, by dziecko widziało, że dorośli czuwają, aby nie było niedomówień między nimi.
    • Sprawdzaj teczkę – w domu wieczorem sprawdza rodzic. W szkole nauczyciel za zgodą rodzica w sytuacjach, gdy dziecku brakuje czegoś, co powinno mieć, bo bywa, że dzieci nie pamiętają, co mają lub nie zauważają czegoś w teczce lub udają, że tego nie mają.

Opracowała
Małgorzata Furtak
Źródła:
Epedagogika.pl. Działania interwencyjne. Co musisz wiedzieć o zespole FAS artykuł 19 września 2019 r.
gazetaprawna.pl artykuł: Niewidzialne dzieci z Fas. Kłamstwo jedyną szansą na pomoc 2018 r.

Related Images: