Czego dzieci potrzebują?
„Wprawdzie nie jesteśmy rodzicami doskonałymi,
ale wystarczająco dobrymi, jeżeli kochamy nasze dzieci
i staramy się, najlepiej jak potrafimy, dobrze je wychować”.
Bruno Bettelheima
1. Poczucie bezpieczeństwa
Małe dziecko potrzebuje poczucia bezpieczeństwa. Chodzi tu o bezpieczeństwo emocjonalne, odczuwanie poczucia więzi, głębokiego przywiązania do innej osoby lub osób. Doświadczenie owej więzi czy przywiązania – czyli bezpieczeństwa – płynie nie tylko z faktu bycia kochanym, ale także z poczucia, że jest się kochanym, z poczucia, że jest się chcianym, z poczucia, że jest się kimś ważnym – w stopniu optymalnym (a nie maksymalnym). Akcent spoczywa tu bardziej na słowie poczucie niż na słowie bycie. Owo poczucie głębokiej więzi odczuwane przez dziecko nie wypływa jedynie z ciepła i serdeczności, jakimi obdarzają je rodzice czy opiekunowie. Poczucie więzi jest wynikiem postrzegania przez dziecko, że innych naprawdę obchodzi to, co ono robi bądź czego nie robi – i to obchodzi do tego stopnia, że pocieszają je, złoszczą się na nie, lub nawet krzyczą. Poczucie bezpieczeństwa wyrasta z ufności, że ludzie reagują nie tylko życzliwie, ale także w sposób autentyczny, zaangażowany i szczery.
2. Optymalne poczucie własnej wartości
Dotyczy to wszystkich dzieci, bez względu na to, czy pochodzą z zamożnych, czy z ubogich środowisk, czy mają specjalne, czy typowe potrzeby – niezależnie od ich wieku i płci. Każde dziecko powinno mieć odpowiednie – a nie zawyżone – poczucie własnej wartości. Poczucie własnej wartości kształtuje się w odpowiedzi na działania ważnych dla dziecka osób – dorosłych, rodzeństwa i innych dzieci – przez cały okres dorastania. Należy pamiętać, że poczucie własnej wartości jest wynikiem oceny samego siebie według kryteriów nabytych we wczesnym dzieciństwie. Kryteriów tych dostarczają rodzice i najbliższe otoczenie, a później także rówieśnicy i szeroko rozumiane społeczeństwo.
3. Poczucie, że warto jest żyć
Każde dziecko musi mieć poczucie, że życie ma sens, daje sporo zadowolenia, jest ciekawe i prawdziwe. Oznacza to, że należy włączać dzieci w zajęcia, które będą dla nich autentyczne, sensowne, atrakcyjne i absorbujące. Chodzi o to, że w nowoczesnym społeczeństwie pojawiła się potencjalnie niebezpieczna tendencja – dla dzieci tworzy się sztuczne, zmyślone, niepoważne i banalne otoczenie, gdzie oferuje się im sztuczne, zmyślone, niepoważne i banalne przeżycia. W domu, przedszkolu czy w szkole dzieciom trzeba stworzyć możliwość przeżywania doświadczeń, dzięki którym zaczną postrzegać swoje życie jako autentyczne, wartościowe i satysfakcjonujące.
4. Pomoc w zrozumieniu doświadczeń
Dzieci – zwłaszcza małe – potrzebują dorosłych, którzy pomogą im zrozumieć ich własne doświadczenia. Pewne pojęcia i sposoby rozumienia tych doświadczeń kształtują się jeszcze od wczesnego dzieciństwa. Niektóre mogą być błędne lub fałszywe, choć odpowiednie dla danego poziomu rozwoju. Jednym z najważniejszych zadań jest pomóc dzieciom w lepszym, doskonalszym i pełniejszym zrozumieniu ich własnego świata oraz świata innych ludzi. Co dzieci powinny rozumieć? Z pewnością innych ludzi – co robią i dlaczego, co odczuwają i jak się czują, a także siebie i inne żywe istoty w swoim otoczeniu – jak one same i inne stworzenia rosną, skąd pochodzą ludzie i rzeczy, jak rzeczy powstają i funkcjonują itd.
5. Autorytet dorosłych
Małe dzieci potrzebują dorosłych, którzy akceptują swój autorytet wynikający z większego doświadczenia, wiedzy i mądrości. Oznacza to, że ani rodzice, ani nauczyciele nie powinni wahać się między dwoma skrajnościami: postawą autorytarną i permisywną. Postawę autorytarną można określić jako egzekwowanie władzy przy braku ciepłych uczuć, zachęty czy wyjaśnienia. Z kolei postawa permisywna to rezygnacja dorosłego z autorytetu i władzy, choć w tym przypadku dzieci mogą otrzymać ciepło, zachętę i wsparcie, jeśli tego potrzebują. Zamiast skrajnej postawy autorytarnej czy permisywnej, dzieci potrzebują autorytetu dorosłych, którzy mając znaczącą władzę nad ich życiem, jednocześnie okazują im ciepło, wsparcie i zachętę oraz w jasny sposób wyjaśniają, dlaczego wytyczyli pewne nieprzekraczalne granice. Autorytet oznacza również traktowanie dzieci z szacunkiem – liczenie się z ich poglądami, odczuciami, pragnieniami i pomysłami, nawet jeśli wywołują nasz sprzeciw. Nietrudno szanować kogoś, z kim się zgadzamy. Szanować kogoś, kto ma odmienne poglądy, pragnienia i odczucia, zwłaszcza takie, których nie aprobujemy, to oznaka mądrości rodziców.
6. Dobre wzorce osobowe
Małe dzieci potrzebują
optymalnego kontaktu z dorosłymi oraz ze starszymi kolegami, którzy posiadają
cechy charakteru, jakie chcielibyśmy w dzieciach rozwinąć. Każdy rodzic może sporządzić listę takich
cech. Z pewnością okaże się, że będą między nimi różnice, ale bardzo
prawdopodobne jest też, że znajdą się na nich cechy identyczne, takie jak:
troska o innych, prawdomówność, uprzejmość, akceptacja dla odmienności, chęć
uczenia się itd. Warto odpowiedzieć sobie na pytania: Jak często nasze dzieci
mają kontakt z ludźmi posiadającymi te cechy? Jak często nasze dzieci oglądają
ludzi, którzy są zaprzeczeniem tych cech, a jednocześnie przedstawiani są jako
osoby szczególnie atrakcyjne? Dzieci potrzebują tego, by ich otoczenie podjęło
działania zabezpieczające je przed nadmiernym oglądaniem przemocy i zachowań
przestępczych we wczesnych latach życia, kiedy ich charaktery są jeszcze
nieukształtowane. Potrzebują kontaktu z dorosłymi, którzy nie
wahają się jasno określić, jak warto postępować, co warto mieć, co warto
wiedzieć i o co warto zabiegać. Jest to szczególnie ważne dzisiaj, w dobie
pluralizmu i wieloznaczności. Postawa pełna wahania może dawać dziecku niejasne
sygnały na temat tego, co warto wiedzieć, jak warto postępować i czego się od
niego oczekuje. Wyraźne określenie własnego systemu wartości nie zagwarantuje,
że dzieci go zaakceptują ani że będą się z nim identyfikować. Chodzi jednak o
to, że jeśli z przekonaniem i odważnie określimy własne wartości, tym samym
ukażemy się dzieciom jako osoby myślące i troskliwe, które mają tyle szacunku
dla siebie samych, że nie wahają się postępować zgodnie z własnymi
przekonaniami i jasno sygnalizują, co uważają za słuszne.
Opracowała Sylwia Mieszała
Źródło:
Pedagogszkolny.pl
Na podstawie Lilian G. Katz “Talks with Teachers of Young Children: A Collection”.